– Dálá boraspirehálddašeapmi ii čuovo stáhta álbmotrievttálaš geatnegasvuođaid, juoga maid mii diehtit dagaha stuora váttisvuođaid guohtunealáhusaide. Bohccuid ja sávzzaid massin boraspiriide lea goarideame sámi guohtunealáhusaid eallinvuođu, čállá sámediggeráđđi Juhána Piera Biret Márjá.
Ráđđehusa iežas áigumušat Hurdalsplattformas, ahte oažžut eanet restriktiiva boraspirepolitihka, ii dovdo duohtavuođas guohtunelliid luhtte. Sámiin lea riekti doaimmahit iežaset kultuvrra, muhto go eallinvuođđu jávká bánehis politihka geažil, de jearrat mii movt ráđđehus lea jurddašan doalahit iežas ovddasvástádusa ja geatnegasvuođaid sámiide álgoálbmogin.
Sámediggeráđđi lea reivves dálkkádat- ja birasministarii, Espen Barth Eidii, ohcalan proseassa ja bivdán čilgehusa das movt ráđđehus čuovvula Hurdalsplattforma, ja movt ráđđehus čuovvu álbmotrievttálaš mearrádusaid boraspiresuorggis mat regulerejit stáhta geatnegasvuođaid sámiide Norgga álgoálbmogin. Sámediggeráđđi čujuha dasa ahte dálá boraspirehálddašeapmi ii čuovo stáhta álbmotrievttálaš geatnegasvuođaid, juoga maid mii diehtit dagaha stuora váttisvuođaid guohtunealáhusaide. Bohccuid ja sávzzaid massin boraspiriide lea goarideame sámi guohtunealáhusaid eallinvuođu.
Ollu boazoeaiggádat vásihit nu stuora vahágiid ahte ii leat vejolaš doalahit boazologuid dohkálaš dásis. Boraspirelogut leat njulgestaga beare stuorrát, juoga mii dagaha ahte ealáhusdoaimmaheaddjit masset ollu guohtunelliid.
Hurdalplattformas boahtá ovdan ahte sin boraspirepolitihkka earret eará vuođđuduvvo Bern-konvenšuvnnas, muhto ii namuhuvvo movt ráđđehus doahttala eamiálbmotrivttiid. Dasa mii reageret. Sámediggeráđđi oaivvilda ahte mearrádusat gullet maiddái dása.
Orru leame nu ahte nationála eiseválddit badjelgehččet daid stuora vahágiid maid boraspiret dagahit sámi guohtunealáhusaide, ja movt dat váikkuha sihke dálá ealáhusdoaimmaheddjiide ja boahttevaš buolvvaide. Jus dát politihkka joatká, iige mihkke rievdaduvvo, de dat sáhttá jávkadit guohtunealáhusaid muhtin guovlluin. Lea go dat maid dii háliidehpet min guohtuneatnamiidda? Gurret daid vai boahtá ávkin eará áššiide?
Orru leame nu ahte nationála eiseválddit badjelgehččet daid stuora vahágiid maid boraspiret dagahit sámi guohtunealáhusaide, ja movt dat váikkuha sihke dálá ealáhusdoaimmaheddjiide ja boahttevaš buolvvaide.
Guohtunelliid massin boraspiriide dagaha eahpesihkkaris ekonomalaš ja doaimmalaš dili, vuorjašumiid ja stuora psyhkalaš nođiid sihke boazodolliide ja sávzaboanddaide. Dokumentašuvnnaid bokte geahččalit sii duođaštit iežaset dili ja govat gottáhallan misiin devdet erenoamážit sosiála mediaid. Mun dulkon dan vuohkin čájehit dan vuoimmehisvuođa maid sii dovdet go boraspiret goddet elliid ja eallinvuođu, seammás go sii kriminaliserejuvvojit jus geahččalit bissehit vahágiid ja suddjet iežaset elliid. Ii leat ávki doaibmabijuiguin heajos psyhkalaš dearvvašvuođa vuostá jus ii daga maide dainna mii dagaha dan.
Ollu boazoeaiggádat masset nu ollu bohccuid ahte eai leat doarvái miesit doalahit eallovuođu dohkálaš dásis, ja stuora boraspirevahágat leat dagahan ahte ollu sávzaboanddat leat válljen heaitit. Boraspirevahágiid leat máŋgga ládje geahččalan eastadit hutkás vugiiguin, muhto dat reaiddut maid eiseválddit leat addán guohtunealáhusaide boraspirevahágiid eastadeami várás, duvdet duohtavuođas ovddasvástádusa ealáhusdoaimmaheaddjái, eai ge dat čoavdde váttisvuođa. Dainna lágiin leat beasadeame ovddasvástádusas, ja mii eat dohkket dan.
Sámediggeráđđi diehtá ahte guohtunealáhusain lea unnán luohttámuš dutkamiidda ja dálá boraspirehálddašeapmái. Ealáhusat čilgejit dan vuođul maid ieža leat vásihan ja oaidnán, ja iežaset máhtu vuođul, ahte leat eambbo boraspiret ja vahágat go maid dutkamat ja hálddašeapmi ovdanbuktet. Dát guoská erenoamážit goaskimiidda, maid dáfus dál váilu hálddašeapmi.
Sámediggeráđđi danne muittuha ahte konvenšuvdna siviila ja politihkalaš vuoigatvuođaid (SP) birra, maid Norga lea geatnegahtton čuovvut, lea heivehuvvon Norgga láhkii jagi 1999 olmmošvuoigatvuođalága bokte. ON konvenšuvnnas siviila ja politihkalaš vuoigatvuođaid birra SP 27 daddjojuvvo ahte dain stáhtain gos leat minoritehtat, eai galgga minoritehtat gildojuvvot doaimmaheamis ja dikšumis iežaset kultuvrra. Nugo diehtit de leat sámi ealáhusat vuođđun ja áibbas guovddážis sámi kultuvrra, giela ja árbevieruid sihkkarastimis ja ovdánahttimis.
Sámediggi lea máŋga jagi geahččalan oažžut áigái rievdadusaid nationála boraspirepolitihkkii, muhto oaidná unnán ovdáneami ja ipmárdusa mearrideddjiin. Mis leat leamaš stuora vuordámušat 2021 čavčča válggaid rájes, muhto dál vuordit ahte ráđđehus dahká juoidá.
Danne mus leat vuordámušat vástádussii ja viidáset prosessii Dálkkádat- ja birasministariin ja dasa ahte son váldá duođalažžan min ja sámi guohtunealáhusaid fuolastuvvama.
